Varız Buradayız İnisiyatifi 8 Mart günü hayata geçecek olan bağımsız bir dayanışma platformu olan “Vatoz’’ ile safları daha sıklaştırıyor, görünmeyeni görünür kılacak, sanat ve fotoğraf alanında dayanışma için yeni bir mecrayı paylaşıma açıyor: Fotoğrafla ilişkilenen, fotoğrafı sanatsal bir ifade biçimi olarak kullanan veya fotoğraf çekerek hayatını kazanan, ikili cinsiyet sisteminin tanımları ve algılarıyla sınırlanmayı reddeden; toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlik ve ayrımcılığı dert edinen; cinsiyetçiliğin, türcülüğün, hiyerarşinin, ırkçılığın, milliyetçiliğin kullandığı dil dışında bir dil üretmeye çalışan kadın ve LGBTİ+ fotoğrafçı, sanatçı, akademisyen, sanat yazarı, editör ve kültür-sanat yöneticilerini bir araya getirmeyi amaçlıyor.
Son on yıldır Türkiye’de pek çok alanda farklı kadın dayanışma gruplarının, inisiyatiflerinin kurulması kadın mücadelesine büyük bir ivme kazandırıyor. Kadınlar neredeyse bulundukları her alanda irili ufaklı aktivist oluşumlar kurmayı başardılar. İşte bu oluşumlardan biri de 2017 yılında 5. Diyarbakır Uluslararası Fotoğraf Günlerinde bir araya gelen kadın fotoğrafçılar. Bir çalıştay düzenleyen kadınlar daha sonra Varız Buradayız İnisiyatifi adını alacak bir oluşumun da ilk adımını atmış oldular. Her yerdeler ancak erkek egemenliğinin hüküm sürdüğü alanlarda olduğu gibi fotoğrafta da ciddi bir temsil problemi yaşanıyor. Geçmiş yıllardan günümüze kadınların fotoğraf alanındaki deneyimleri, ihtiyaçları ve sorunlarının konuşulduğu bu çalıştayın sonunda ise yeniden buluşmak üzere bir iletişim grubu oluşturuldu.
Kadın ve LGBTI+ fotoğrafçılar; karar verici konumlarda, sergilerde, yayınlarda yok denecek kadar az görünürlüğe sahipler, yok sayılıyorlar. 2018 yılında, bir fotoğraf kampının ilanı, dile getirilen yetersiz temsil sorununu topluluğun gündemine taşıdı. Bu ilandaki katılımcıların çoğu erkekti bu yüzden hemen iletişim grubunda bir araya gelinerek, bir bildiri hazırlandı ve aslında oluşumun ilk ateşi de o gün yakılmış oldu.
Fotoğraf camiası içinde daha önce cılız olarak dile getirilen temsil eleştirilerinde hemen hemen tüm erkek fotoğrafçılar, küratörler, akademisyenler, kurum yöneticileri eleştirilere hak verdiklerini ve hassas olduklarını ifade ediyorlar ama nedense sonuç değişmiyordu. Bu bildiri ile 103 kadın fotoğrafçı “Varız, Buradayız” başlığıyla ilk bildirilerine imza atmış oldular, kısa bir süre sonra hem kadın fotoğrafçılar hem görsel sanatçıların da destekleriyle imzacı sayısı 200 kişiye ulaştı. Yüzlerce kadın hep birlikte seslerini yükseltmiş ve ilk defa fotoğraf alanında, toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlik ve ayrımcılığı dert edinen; cinsiyetçiliğin, hiyerarşinin, ırkçılığın, milliyetçiliğin kullandığı dil dışında bir dil üretmeye çalışan; ikili cinsiyet sisteminin tanımları ve algılarıyla sınırlanmayı reddeden fotoğrafçılar VARIZ ve fotoğraf alanındaki bu eşitsizliğin takipçisi olarak BURADAYIZ dediler. Aynı yıl Akbank Sanat’ta, Ifsak 25. İstanbul Fotoğraf Günleri kapsamında, görsel dilin toplumsal cinsiyet etkisi üzerine “Dil’e Gelince” konuşması gerçekleştirildi. 2019 yılında ise Mecra, İstanbul’da 72 sanatçıyı bir araya getirdiğimiz “Çağrışımlar” sergisi düzenlendi. 2020 yılında sosyal medyada başlayan “Uykularınız Kaçsın” kampanyasına destek olmak üzere “Artık Yeter” başlığıyla ikinci bildiri yayınlandığında artık bu bağımsız ve arada uykuya geçen ihtiyaçlar üzerinden temellenen yapı feminist ve yatay örgütlenme pratikleriyle katılımcı bir süreç yürütmeye başlayarak LGBTİ+’ları da kapsayacak şekilde bir platforma dönüşmeye başladı.
Yapılan atölyeler ile kendi iç dinamiklerini açığa çıkarmayı, eylemi ve dönüştürme gücünün imkanlarını tasarladılar. Artık fotoğrafla ilişkilenen, fotoğrafı sanatsal bir ifade biçimi olarak kullanan veya fotoğraf çekerek hayatını kazanan, ikili cinsiyet sisteminin tanımları ve algılarıyla sınırlanmayı reddeden; toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlik ve ayrımcılığı dert edinen; cinsiyetçiliğin, türcülüğün, hiyerarşinin, ırkçılığın, milliyetçiliğin kullandığı dil dışında bir dil üretmeye çalışan kadın ve LGBTİ+ fotoğrafçı, sanatçı, akademisyen, sanat yazarı, editör ve kültür-sanat yöneticilerini bir araya getirmeyi amaçlıyor. Varız Buradayız İnisiyatifi 8 Mart günü hayata geçecek olan bağımsız bir dayanışma platformu olan ‘’Vatoz’’ ile safları daha sıklaştırıyor ve temsiliyet, görünürlük, network alanında önemli bir girişimde bulunuyor.
Platform sürecinde kurulan iletişim ağlarından birindeki yazışmada yanlışlıkla ‘varım’ kelimesinin yerine ‘Vatoz’ yazılınca ise grubun ismi ‘#varızburadayız’ yerine ‘’Vatoz’’ olarak benimsendi. Çünkü fotoğraf alanında kadınların ve LGBTİ+’ları inatla görmeyenlere ve kumun altında kalınmasını isteyenlere bir cevap niteliğindeydi. Aynı zamanda Vatoz sert ve keskin dikene sahip, güçlü bir canlı ve tehdit altında hissetmedikçe bu dikeni kullanmıyor, yani tüm varlık biçimi ile platformun imajına da uyuyor.
Vatoz 2017 den beri tartışılan; güncel sanat alanı içerisinde konuşulan kavramlar, sorun edilen meseleleri, Feminist mücadelenin açtığı tartışmaların, pratiklerin etkisi ile eril zihniyet ve tahakkümcü yapıya yöneltmeye devam ediyor. Fotoğraf; sosyal media, ana akım, sanat alanlarındaki kullanımı itibari ile göstergebilim araçlarının içinde manipülasyon ve hakikat, kimlik, ideoloji, kavramlarının çokça tartışıldığı bir görsel ifade aracı. Tahakkümcü düşünce yapısı ve hiyerarşik düzen kendi iktidarını korumak için icat edildiği zamandan bugüne fotoğrafı kullandı. Ancak farklı/dişil yaklaşımlar, kendilerini fotoğraf aracılığıyla ifade etmeye çalışan kadınlar ve LGBTİ+’lar ise alan içinde yer edinemiyor ve geri çekilmek zorunda bırakılıyorlar. Vatoz Platformu kendi içinde ele aldığı pek çok konuyu tartışmaya açarak “Fotoğraf alanında yer edinmek için gereken kriterleri kim belirliyor? Üretilen çalışmalar kime ve neye göre “başarılı” kabul ediliyor? Nasıl bakıyoruz? Bakış açımızda farklı kimliklere yer var mı? Yoksa beyaz eril bakışla mı üretiyor ve tüketiyoruz?” sorularını yöneltiyor. Fotoğrafçılardan editörlere, akademisyenlerden eleştirmenlere görsel alan ile ilişkili herkesin kendine bu soruları sorması gerekiyor. Fotoğraflar sadece bize bir şeyleri anlatmazlar, neye nasıl bakacağımızı da gösterirler; bu yüzden bu alandaki görsel dilin geliştirilmesi için; eşitsizliği temellendiren ve toplumsal bir uzlaşı haline gelen algı ve görme biçimlerini ters yüz ederek, bunları dönüştürecek ifade biçimleri ile değişimin görünür olmasına imkan sağlamayı amaçlıyor.
Vatoz Platform web tabanlı bir iletişim ve dayanışma ağı olarak, 8 Mart 2022 itibari ile açık çağrıya cevap veren tüm kadın ve LGBTİ+’ların biyografilerinin, iletişim bilgilerinin ve Vatoz Platform yayın ilkelerine uygun portfolyolarının olduğu bir alan sunuyor.
Vatoz Platform üyelerinin verdikleri eğitim ve atölyelerin duyurularının bulunduğu bir başka alan “Vatoz Pano’’ ile görünürlük ve dayanışmanın büyütüleceği önemli bir etkileşim alanı hizmete açılacak. Ayrıca bu güne kadar Varız Buradayız atölyeleri, çalıştay ve pratiklerinde tartışılan, konuşulmaya ihtiyaç duyulan pek çok konu Vatoz’un hazırlayıp sunduğu podcast serisi “Vatoza Çarpanlar” ve çevrimiçi yayın serisi “Vatoz Buluşmalar” da izleyenlerle buluşacak. Yine Vatoz Platform üyelerinin toplumsal cinsiyet eşitsizliğine vurgu yapan kültür, sanat alanındaki yazılarını “Vatoz Yazılar’’da bir araya getirirken, dayanışma pratiklerinin görünür kılındığı “Vatoz Dayanışma” üzerinde çalışmalar ise başladı bile.
Birlikte sergi, panel, çalıştay, sempozyum, festival gibi etkinlikler hazırlamak da kısa ve orta vadede planlar arasında. Bu alanda üretimde bulunan baskın erkek temsiliyet ve ilişkilerinin dışında kalmış fotoğrafçılar (belgesel, doğa, haber, sokak, seyahat, reklam…), video ve lens temelli görsel sanatçılar, fotoğrafla ilişkilenen öğretim görevlileri, akademisyenler, kültür sanat yöneticileri, sanat yazarları ve editörler Vatoz Platform’a katılmak üzere başvurabilirler. Vatoz 8 Mart itibari ile görünmeyeni görünür kılacak, sanat ve fotoğraf alanında dayanışma için yeni bir mecrayı paylaşıma açıyor.
