#MeToo yazmanın başka yolları da var
Margaret Andersen
2018’de Uluslararası Kadınlar Günü’nün hemen ardından Çin’deki Twitter’a bezeyen ağ Sina Weibo, Feminist Voices hesabını kapattı. 180.000 takipçisi ile Çin’de kadın sorunlarıyla ilgili en önemli bilgi kanalı olan grubun sosyal medya hesabı bir anda yok oldu. Birkaç saat sonra WeChat adlı özel mesaj uygulaması da grubun hesabını kapadı. Kapatmaların resmi nedenleri açık değil. Kabaca bu hesapların kuralları ihlal eden içerikler paylaştığı ileri sürülüyor. Fakat alt metin açık: Ülkenin sıkıca denetlenen medyası kadınların haklarını savunanların sesini kesmek istiyor.
Bu Feminist Voices’in sansürlenmesinin ilk seferi değil. Geçen yıl Weibo grup hakkında, şimdi bakıldığında kapatma uyarısı olarak görünen, “uygunsuz içerik” paylaşmaktan bir ay askıya alma cezası vermişti. Oysa Leta Hong Fincher, Büyük Biradere İhanet Etmek: Çin’de Feminist Uyanış (Betraying Big Brother: The Feminist Awakening in China) başlıklı kitabın yazarı, “hesabın tekrar açılma emaresi olmadığı için bu seferki uzaklaştırma kararının biraz daha netameli” olduğunu belirtiyor. Karartıldıktan birkaç gün sonra bir grup maskeli kadının Feminist Voices’in sembolik cenaze töreni için toplandığı görüntüler ortaya çıktı. Grubun kurucusu, şu anda ABD’de yaşayan Lu Pin, Twitter’de bu ritüeli cenaze töreninden çok yeniden doğuşu gösteren “fantastik bir karnaval” olarak gördüğünü yazdı ve “hesabın iadesini her yasal yoldan isteme”ye söz verdi.
2009 yılında kurulan ve 2010’dan bu yana yürütülen Feminist Voices hesabının yasaklanması, Çin hükümetinin —ve onun altında çalışan diğer medya şirketlerinin— sosyal medya ve çevrimiçi organizasyonlar sayesinde üniversite kampüslerinde ve kentsel alanlarda yeşerip genişleyen kadın hareketinin sesini en son kısma girişimi. Fincher “Hareketin büyüme potansiyeli, hükümetin bu genç feministleri komünist ilkeye tehdit olarak görmesinin bir nedeni” diyor. Fakat genç ve üretken topluluk, boyutu ve sembolik yaratıcılığıyla sözde sansürlerden bir adım önde olmanın yolunu buldu.
Örneğin #MeToo’yu Çin’deki feministlerin benimsemesini ele alalım. Kadınlara yönelik cinsel istismarın büyüklüğünü, cinsel taciz ve saldırı öykülerini hashtag’le paylaşarak göstermeye çalışan hareket, eski bir doktora öğrencisi olan Luo Xixi’nin profesörü tarafından cinsel tacize uğramasını konu alan bir mektubu Weibo’da paylaşması ile görünür hale geldi. Hikaye kısa sürede viral oldu, cinsel istismar konusunda büyük bir tartışmayı ateşledi ve #MeToo hashtag’inin Weibo tarafından bloklanmasına yol açtı. Fakat Çinli feministler yasağı aşacak bir yol buldular; metoo yerine bir kase pirinç ve tavşan yüzü emojisi koyarak #RiceBunny’i (#PirinçTavşan) kullanmaya başladılar. Sesli olarak söylendiğinde “pirinç tavşan” sözcükleri “mi tu” biçiminde telaffuz ediliyor, bu eşseslilik gözetimi akıllıca devre dışı bırakıyor.
Fincher “Feminizm sözcüğünün politik hassasiyeti olan bir anahtar kelime haline geldiğini” belirtiyor; “böylece aktivistler sansürcüleri devre dışı bırakacak yeni yollar buluyorlar. Bu bitmeyen bir kedi fare oyunu.”
Emoji veya diğer imgeleri kullanarak şifreli mesajlar göndermek #RiceBunny ile başlamadı. Almanya Hamburg’daki Hans Bredow Enstitüsü’nde bilgi kontrolü ve dijital aktivizm alanında araştırmalarını yürüten doktora sonrası araştırmacısı Meg Jing Zeng, Çinli nettaşların (netizens) bunları yıllardır kullandıklarını belirtiyor. Meg Jing Zeng’in verdiği bir başka örnek, hükümetin sansürcülüğüne karşı sembolik maskot haline gelen, alpakayı andıran hayali karakter (“Çimen Çamur At”) “Grass Mud Horse” gibi mem(*)lerin kullanımı. China Digital Times, Kaliforniya Üniversitesi Berkeley’deki Counter-Power Lab tarafından işletilen iki dilli haber platformu; Grass Mud Horse isminin çevrildiğinde neredeyse ‘anneni s…yim’ (cào nǐ mā) ifadesi gibi duyulduğunu belirtiyor. “Komünist Parti sıklıkla halkın annesi olarak tanımlanıyor. Böylece ‘anneni s…yim’ aynı zamanda ‘partiyi s…yim’ ifadesini de içeriyor. Mem, ismi harmoni’yi (héxié) andıran, sansürün simgesi, belalı yaratık nehir yengeci üzerinde Grass Mud Horse’un zaferini anlatan alegorik şarkılar ve müzik videolarına bile yol açtı.”
Emoji ve memlerin politik araç olarak veya protesto amaçlı kullanımı hareket için yeni değil. Twitter kullanıcıları, kimliklerini nasıl tanımladıkları üzerinden taciz edilen insanlarla birlikte olduklarını gösteren ataç-emojiler eklediler; aşırı sağcılar, sembol ve memleri kullanarak trollemek ve organize olmak için sayısız yollar buldu. Yalnız bu eylemler kısa yoldan bir mesaj iletmek isteyen grup ve hareketlerin meselesi; Çinli feministler de aynı şeyi yapıyorlar, fakat onların yöntemi aynı zamanda hükümetin sansürünü atlatmaya yardımcı oluyor —veya en azından olabildiğince sessiz kalmaktan alıkoyuyor.
Bir vakadan diğerine bu ne kadar değişiyor? Son birkaç yıldır Çin’deki internet kullanıcıları Winnie the Pooh memini Başkan Xi Jinping’i eleştirmek için kullanıyorlar. Portreleri kıyaslayan imajlar çevrimiçi ortamda ortaya çıktıktan sonra karaktere verilen referanslar sosyal medyada yasaklandı. Çin yasa koyucularının Xi’yi süresiz olarak yeniden atamasının ardından mem yeniden ortaya çıktı. Fakat bu sefer Xi eleştirisi Weibo ve WeChat’te sözcükler yerine GIF’ler ve krallık giysileri içindeki bir çizgi (anime) ayı karakteri olarak paylaşıldı. Ardından, bunlar da yok edildi.
Zeng “İnsanlar sansürü alt etme konusunda sürekli iyiye gidiyor fakat sansür teknolojisi de daha sofistike hale geldi” diyor. “Araştırmacı olarak, kamunun sesini kesmeye çalışan otoritelerle, işitilmek ve görüşlerini dile getirmek isteyen internet kullanıcıları arasındaki iktidar çatışmasını mütemadiyen izliyorum.”
İfade özgürlüğüne engel olan tek şey sadece internet sansürleri değil. Çin’deki aktivistler ayrıca toptan “50 Kuruşluk Ordu” olarak bilinen milliyetçi trollerle de uğraşıyorlar. “50 Kuruşluk Ordu” ifadesi, hükümet yanlısı çevrimiçi propaganda yapmaları için aslen hükümet tarafından düşük bir ücret ödenen internet kullanıcılarına işaret ediyor, fakat artık kabaca çevrimiçi ortamda hükümeti kıyasıya destekleyen herkes için kullanılıyor. Önde gelen kadın hakları aktivisti Xiao Meili, Mart 2018 başında kapatılan Feminist Voices’in ardından 50 Kuruşluk-karargâh tarafından paylaşılan çevrimiçi anti-feminist tacizin artmakta olduğunu gördüğünü söylüyor.
Xiao “Weibo’da ortamın aşırı uçlara taşındığını ya siyah ya beyaz haline geldiğini hissediyorum,” diyor. “Weibo’da öne çıkan haberlerin çoğu ünlü skandalları hakkında, bu durum 50 Kuruşluk-karargâh’ın saldırılarıyla birleşince çevrimiçi ortamlardaki farklı sesleri susturdu.”
Çin’in #MeToo hareketi, çevrimiçi büyümesi her ne kadar sansürü yönetebilmesine bağlı olsa da çevrimiçi olmayan ortamlarda da zorluklarla karşılaşıyor. “Amerika’da gördüğümüz gibi geniş bir ölçeğe yaymak için birçok engel var,” diyor Zeng; “#MeToo hakkında kültürel çerçevede düşünmek önemli çünkü toplumsal cinsiyet ilişkileri Çin’de Batı ile karşılaştırıldığında çok farklı ve bölgesel eşitsizlik çok büyük.” Hareketin, şu anda kentsel bir fenomen olarak kaldığını ve kırsal alanlara ulaşmak veya üretim gibi endüstriyel alanlarda çalışan kadınların açık desteğini almak zorunda olduğunu anlatıyor.
Yine de Çin üniversiteleri arasında yaratılan bu hareket hükümetin tamamıyla elinde tutamayacağı kadar büyümüş görünüyor. Fincher “Feminist hareketin müthiş bir esnekliği olduğunu” belirtiyor. “Hareketi sürdürmek zor olacak fakat bu feministler azimli ve çok kararlılar. Çin hükümeti bu küresel temaslılık çağında kadın hareketini silip süpüremez.”
(*) Mem: İnternet fenomeni ya da internet geyiği; internet üzerinde anonim olarak yayılan olgulara verilen isimdir. Görsel veya yazı şeklinde olabilirler.
Çeviren: Hanife Aliefendioğlu
Bu yazının orijinali 30.3.2018 tarihinde Wired sitesinde yayınlanmıştır.
